در مورد هوش هیجانی در کودکان چه می دانید ؟
همه ما دوست داریم فرزندانمان به بالاترین موفقیت در زندگی دست یابند و برای رسیدن به این هدف، همه تلاش خود را می‌کنیم. اما شاید وقت آن رسیده باشد که در کنار تامین مالی و عاطفی، قدری هم بر هوش هیجانی کودکانمان سرمایه‌گذاری کنیم. تحقیقات به ما می‌گویند که کودکان با هوش هیجانی بالا، در زندگی موفق‌ترند. در واقع، EQ (Emotional Intelligence quotient) یا همان هوش هیجانی، بیشتر از IQ (Intelligence quotient) یا همان بهره هوشی با موفقیت کودک مرتبط است.
EQ مهمترین شاخص رشد شخصیتی، موفقیت شغلی بلندمدت، دیدگاه‌های مثبت و روابط بهتر است. خوشبختانه، فلسفه مونته سوری با پیشنهاداتی که کارشناسان EQ، مانند دکتر گاتمن، برای توسعه مهارت‌های عاطفی ارائه می‌دهند، کاملاً مطابقت دارد.
اگر در مورد احساسات فرزندتان نگران هستید و یا می‌خواهید او را در مسیر صحیحی هدایت کنید، نکات این مقاله به شما کمک می‌کند تا محیطی ایجاد کنید که هوش هیجانی کودکان را تقویت کند.
اما ابتدا، اجازه دهید مفاهیم اساسی را در این حوزه مرور کنیم.
معنای هوش هیجانی کودکان
هوش هیجانی، نوعی هوش اجتماعی است که به افراد کمک می‌کند تا احساسات و روابط خود را درک کرده و مدیریت کنند.
هوش هیجانی که به‌عنوان ضریب احساسی یا EQ شناخته می‌شود، توانایی درک، استفاده و مدیریت احساسات به‌روش‌های صحیح و مثبت برای کاهش استرس، برقراری ارتباط موثر، همدلی با دیگران، غلبه بر چالش‌ها و خنثی‌کردن تعارض است.
هوش عاطفی به همه افراد و از جمله کودکان کمک می‌کند تا روابط بهتری ایجاد کنند، در مدرسه و کار موفق شوند و به اهداف شغلی و سایر اهداف شخصی خود برسند. علاوه بر این، این نوع هوش می‌تواند به کودک کمک کند تا با احساسات خود ارتباط برقرار کند و در مورد آن‌چه قصد انجام آن را دارد، تصمیمات آگاهانه‌ای بگیرد.
به‌عبارت ساده‌تر، هوش هیجانی «توانایی شناسایی، ارزیابی، کنترل و بیان احساسات» است.
آیا هوش هیجانی کودکان قابل رشد است یا مادرزادی است؟
به‌گفته سازمان یونیست، هوش هیجانی کودکان تا حد زیادی به وسیله ژنتیک افراد تعیین می‌شود، اما می‌توان آن را از سنین پایین پرورش داد و در طول زندگی نیز تقویت کرد. به‌همین دلیل اهمیت زیادی دارد که مادر و پدر، مهارت‌هایی را یاد بگیرند که به کمک آن بتوانند به تقویت هوش هیجانی کودکان خود کمک کنند.
حوزه‌های هوش هیجانی کودکان
هوش هیجانی دارای حوزه‌های مختلفی است که هر کدام نیاز به آموزش و تقویت دارند. پنج حوزه مهارتی کلیدی در هوش هیجانی کودکان شامل موارد زیر است:
- خودآگاهی: توانایی تشخیص عواطف خود و این‌که چگونه این عواطف بر خود کودک و بر دیگران تاثیر می‌گذارد.
- خودکنترلی: توانایی کنترل رفتار با وجود هر نوع احساسی که درون فرد وجود دارد.
- انگیزه: توانایی استقامت در کارها، حتی در مواجهه با مشکلات.
- همدلی: توانایی درک و پاسخ به احساسات دیگران.
- مهارت‌های اجتماعی: توانایی استفاده از هوش هیجانی در زمینه روابط بین فردی.
خودآگاهی
خودآگاهی، یکی از حوزه‌های مهم هوش هیجانی در کودکان است. رشد خودآگاهی در کودک، به او کمک می‌کند تا متوجه شود چه احساسی دارد؟ چرا این احساس را تجربه می‌کند؟ و در پاسخ به این احساس چه باید بکند.
خود کنترلی
خودکنترلی مرحله بعدی و بسیار مهم هوش هیجانی کودکان است و در اصل، فکرکردن قبل از عمل است. این مهارت یک حوزه مهم، اما دشوار از هوش هیجانی است، مخصوصا برای کودکانی که استعداد بالایی دارند و چیزهای مختلف را به‌سرعت یاد می‌گیرند. این کودکان احتمالا هیجان‌های شدیدتری را نسبت به کودکان معمولی حس می‌کنند و کنترل آن برایشان سخت است. با این حال، یادگیری شیوه صحیح پاسخ دادن، به‌جای واکنش آنی، به‌ویژه زمانی که این احساسات بسیار شدید هستند، می‌تواند کودک را کاملا تغییر دهد. او احساس می‌کند که می‌تواند خود را کنترل کند و اختیار رفتار خود را در دست بگیرد. این احساس به نوبه خود، سبب افزایش عزت نفس و رشد شخصیت او می‌شود.
در قسمت‌های بعدی مقاله به شما تکنیک‌هایی رایاد می‌دهیم که این مهارت‌ها را در کودک خود تقویت کنید.
انگیزه
انگیره چیزی است به کودکان کمک می‌کند به تلاش خود ادامه دهند و در مقابل شکست‌ها تاب بیاورند. انگیزه بالا، یکی از جنبه‌های هوش هیجانی است که می‌تواند به رشد و موفقیت کودک در آینده کمک کند. کودکی که بهره هوشی بالایی دارد، اما انگیزه کافی برای تلاش ندارد، احتمالا از کودکی با بهره هوشی کمتر که برای تلاش و موفقیت خود می‌جنگد، عقب خواهد افتاد. به یاد داستان مسابقه لاکپشت و خرگوش بیفیتد!
همدلی
همدلی یعنی کودک بتواند احساسات بقیه را درک کند. اگر بخواهیم خیلی ساده این جزء از اجزاء هوش هیجانی را تعریف کنیم، باید بگوییم همدلی توانایی فرد در قراردادن خود به‌جای دیگران و درک احساس آنها در زمان‌های مختلف است.
اگرچه همدلی بالاتر معمولا با هوش هیجانی بیشتری همراه است، اما برخی از کودکان که پتانسیل یادگیری بالایی دارند، به ویژه آنهایی که دارای هیجان بیش از حد هستند، ممکن است بیش از حد همدلی داشته باشند. این شرایط به آنها آسیب وارد می‌کند و برای کاهش این همدلی نیاز به کمک دارند.
مهارت‌های اجتماعی
مهارت‌های اجتماعی یک اصطلاح بسیار گسترده است، اما به‌طور کاملاً خاص در زمینه هوش هیجانی نیز استفاده می‌شود.
در هوش هیجانی، اصطلاح مهارت‌های اجتماعی به مهارت‌هایی اطلاق می‌شود که برای کنترل و تأثیرگذاری مؤثر بر احساسات دیگران لازم است.
این توانایی ممکن است در ابتدا یک نوع گول زدن به نظر برسد، اما در واقع می‌تواند به سادگی درک این نکته باشد که لبخند زدن به مردم باعث می‌شود آنها لبخند بزنند و بنابراین با این شیوه می‌توان احساس مثبت‌تری در آنها ایجاد کرد.
بنابراین، مهارت‌های اجتماعی را می‌توان به‌عنوان آخرین قطعه «پارل هوش هیجانی در نظر گرفت.
تکنیک‌هایی برای تقویت هوش هیجانی کودکان
همان‌طور که هوش هیجانی کودکان را در پنج حوزه بررسی کردیم، در این‌جا هم به شما کمک می‌کنیم تا با یادگیری مهارت‌هایی، هوش هیجانی کودک خود را در این پنج حوزه افزایش دهید.
تقویت خودآگاهی کودک
برای تقویت خودآگاهی در راستای افزایش هوش هیجانی کودکان مراحل زیر را در پیش بگیرید:
- مرحله 1: از احساسات کودک خود آگاه باشید: بیش از هر چیز لازم است کودک خو را بشناسید و از احساسات او آگاه باشید تا بتوانید او را در خودآگاهی یاری دهید.
- مرحله 2: احساسات را به‌عنوان فرصتی برای ارتباط و آموزش ببینید: احساسات کودکان یک مشکل نیست؛ بلکه فرصتی برای ارتباط با او محسوب می‌شود.
- مرحله 3: از او بخواهید احساسات خود را توصیف کند. برای این‌که او راحت‌تر باشد با او درباره احساسات خود حرف بزنید.
- مرحله 4: گوش دهید و احساسات او را تأیید کنید. آن‌چه را که می شنوید بازتاب دهید، به این ترتیب به فرزند خود می‌گویید که آن‌چه را که می بیند و می‌شنوید، درک می‌کنید.
- مرحله 5: به احساسات کودک برچسب بزنید: پس از این‌که به‌طور کامل به حرف کودک گوش دادید، به او کمک کنید تا واژگانی برای بیان احساس خود ایجاد کند؛ برای مثال ترس، خجالت، حسادت، غم و شادی
- مرحله 6: به فرزندتان کمک کنید تا مشکل را حل کند: همه احساسات قابل قبول هستند، اما همه رفتارها قابل قبول نیستند. با پرورش مهارت‌های حل مسئله به کودک خود کمک کنید تا با احساسات خود کنار بیاید.
راه‌های دیگر برای افزایش خودآگاهی کودک موارد زیر هستند:
- بازی‌ها تخیلی با نقش‌ها احساسی انجام دهید.
- کتاب‌هایی را که داستان‌های احساسی دارند بخوانید و در مورد آن بحث کنید.
- احساسات مختلف را با چهره خود در آینه ایجاد کنید و روی آن نام بگذارید.
تقویت خودآگاهی کودک راهی برای حرکت او به سمت همدلی است. به‌عبارت دیگر، کودک باید احساسات خود را درک کند، تا بتواند احساسات دیگران را نیز متوجه شود.
تقویت خودکنترلی کودک
برای این‌که به کودک کمک کنیم با وجود هر احساسی که دارد، رفتار صحیح را در پیش بگیرد، اول باید احساسات او را به رسمیت بشناسیم. درباره احساس کودک بحث کنید. سپس نشان دهید که چگونه می‌تواند به‌جای این‌که اجازه دهد احساسات او را کنترل کنند، به احساسات پاسخ مثبت دهد.
مدل‌سازی پاسخ‌های مثبت ممکن است همیشه آسان نباشد، اما بسیار مهم است. نکته کلیدی این است که احساسات خوب و بد را انکار نکنیم؛ همچنین قبول کنیم که هم موفقیت داریم و هم شکست. باید این موارد را با آرامش، بدون ترس و شرم قبول کرده و مورد بحث قرار دهیم.
نکته قابل توجه درباره آموزش خودکنترلی به کودک این است که والدین یا معلم باید به کودک یاد بدهند تا هنگام بروز احساسات مختلف سرعت خود را کاهش دهد و به جای تکانشگری، با دقت بیشتری یک پاسخ مؤثر را انتخاب کند. او باید این مهارت را تمرین کند تا بتواند در آن موفق شود.
تقویت انگیزه کودک
برای افزایش هوش هیجانی کودکان، لازم است راه‌هایی را برای افزایش انگیزه آنها پیدا کنیم. برای این‌کار لازم است والدین از کار و تلاش سخت او تمجید کنند و نه از نتیجه نهایی. به عبارت دیگر، کودک باید یاد بگیرد چیزی که ارزشمند است تلاش او است و نه صرفا پیروز شدن. این به کودک کمک می‌کند تا با احساسات بد مربوط مشکلات، شکست‌ها و ناکامی‌ها کنار بیاید و در نهایت با انگیزه به‌سمت یک هدف خاص (چه آسان باشد و چه سخت) حرکت کند.
همراهی والدین با کودک در یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند کمک بزرگی در این زمینه باشد. مخصوصا مهارت‌هایی که یادگیری آنها با سختی همراه است. در این شرایط، فرصت‌های زیادی وجود دارد که در آنها والدین می‌توانند به فرزند خود آموزش دهند که یک شکست می‌تواند با شکوه باشد و تلاشی که برای آموختن و یادگیری مهارت‌های جدید انجام داده است، چیزی است که حقیقتا ارزشمند است.
بازی‌های کارتی رومیزی نیز می‌توانند به افزایش انگیزه و هوش هیجانی در کودکان کمک کنند. پدر و مار در این بازی‌ها می‌توانند با ظرافت شکست بخورند و به کودک یاد بدهند که بدون ناراحتی از شکست، از بازی لذت ببرد.
تقویت همدلی کودک
درست مانند آموزش خودآگاهی، بهترین راه برای کمک به کودک برای تقویت حس همدلی، صحبت کردن است. در مورد این‌که ممکن است دیگران در شرایط مختلف چه احساسی داشته باشند و چرا، با کودک صحبت کنید. این کار به فرزند شما کمک می‌کند تا احساسات دیگران را بشناسد و در نتیجه به آنها پاسخ دهد.
فراهم کردن فرصت‌هایی برای کمک به دیگران نیز می‌تواند در تقویت همدلی مفید باشد. از کودکان بخواهید با دست خود به فقرا کمک کنند. همچنین با آنها در مورد راه‌هایی صحبت کنید که از طریق آنها می‌تواند به مردم کمک کند. همه این فعالیت‌ها با افزایش همدلی، هوش هیجانی کودکان را زیاد می‌کند.
برخی از کودکان، به ویژه آنهایی که دارای هیجان بیش از حد هستند، ممکن است بیش از حد معقول همدلی داشته باشند که سبب آسیب به آنها می‌شود. در این شرایط لازم است با آنها در مورد اهمیت مراقبت از خود صحبت کنید. لازم است راهی را پیدا کنید که کودک تا زمانی که هملی بیش از حد به او آسیب می‌رساند، عقب‌نشینی کند.
تقویت مهارت‌های اجتماعی
همان‌طور که گفتیم، مهارت‌های اجتماعی، حوزه وسیعی را شامل می‌شوند که برخی از مفاهیم آن در حوزه هوش هیجانی کودکان کاربرد دارد. مهارت‌های اجتماعی در مفهوم هوش هیجانی کودکان عبارتند از:
- مهارت‌های متقاعدسازی و تأثیرگذاری
- مهارت‌های ارتباطی
- مهارت‌های مدیریت تعارض
- مهارت‌های رهبری
- مهارت‌های مدیریت تغییر
- مهارت‌های کار تیمی
لازمه افزایش هرکدام از این مهارت‌ها، قراردادن کودک در محیط‌های اجتماعی است. لازم است والدین به کودکان فرصت‌هایی را برای تعامل اجتماعی با همسن و سال‌ها و کودکانی که با آنها شباهت دارند بدهند. این محیط‌های اجتماعی نباید تنها به یک با چند همسال محدود گردد، بلکه کودک باید در جمع‌هایی از کودکان همسن و سال خود قرار گرفته و با آنها به فعالیت‌های گروهی بپردازد.
با این حال افزایش مهارت‌های اجتماعی برای ارتقای هوش هیجانی کودکان، نیاز به برنامه‌ریزی‌ها دقیق‌تری دارد. برای مثال بازی‌ها یا فعالیت‌های گروهی خاصی می‌تواند به افزایش مهارت‌های ذکر شده در بالا بی‌انجامد.
سخن آخر
هوش هیجانی کودکان یکی از مهمترین عواملی است که موفقیت کودک را در بلندمدت تضمین می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که هوش هیجانی کودکان در مقایسه با بهره هوشی آنها، تاثیر بیشتری بر موفقیت در زندگی شخصی و شغلی آینده آنها دارد. هوش هیجانی دارای مولفه‌های مهارتی مختلفی است که می‌توان با تمرین‌های مناسب آنها را ارتقا داد. پدر و مادر با تکنیک‌های خاصی می‌توانند به تقویت هوش هیجانی کودکان کمک کنند و در نتیجه آنها را برای یک زندگی موفق آماده کنند.
