تاریخچه مونوپولی؛ مونوپولی از آغاز تا به امروز

مونوپولی یکی از محبوب‌ترین بازی‌های رومیزی در تاریخ است که تاکنون بیشتر از 750 میلیون نفر را سرگرم کرده است. این بازی در بیشتر از 100 کشور دنیا بازی می‌شود و به بیش از 37 زبان ترجمه شده است. به دلیل همین محبوبیت فراگیری که این بازی پیدا کرده، شاید کنجکاو باشید کمی بیشتر درباره تاریخچه مونوپولی بدانید. اینکه چطور ایده درخشان این بازی به ذهن طراح آن رسید و چطور این ایده به حالت امروزی درآمد؟

چطور مونوپولی بازی کنیم؟

قبل از هر چیز بیایید بیشتر با مونوپولی آشنا شویم. در ایران به این بازی ایروپولی یا روپولی هم می‌گویند. کلمه مونوپولی از دو کلمه مونو (mono) به معنای تنها و پولی (poly) به معنای فروش تشکیل شده و به معنی انحصارطلبی است. پس مشخص است که در این بازی هر بازیکن تلاش می‌کند خانه‌ها و مکان‌های بیشتری را بخرد و انحصار تمام املاک بازی را بدست بیاورد، تا جایی‌که بقیه بازیکن‌ها ورشکسته شوند. تولیدکننده اصلی این بازی شرکت برادران پارکر (Parker Brothers) است و بسته‌بندی آن هم برعهده شرکت هاسبرو (Hasbro) قرار دارد. در ایران می‌توانید انواع دیگر این بازی را با قیمت‌های مختلف پیدا کنید.

قطعات موجود در بسته‌بندی:

• یک صفحه بازی
• ۸ مهره
• دو تاس سفید
• یک تاس قرمز
• یک بسته اسکناس
• ۲۸ کارت سند مالکیت
• ۶۶ کارت شانس
• کارت‌های صندوق اعانه
• ۶۲ عدد مهره هتل قرمز رنگ
• ۲۲ عدد مهره خانه سبز رنگ
• ۶۶ عدد کارت خزانه عمومی

نسخه‌های جدیدتری از این بازی وجود دارد که کارت‌خوان هم دارد، اما محتوای نسخه اصلی بازی شامل همین مواردی که نام بردیم، می‌شود. قواعد بازی مونوپولی چندان پیچیده نیست و تقریبا تمام افراد از رده‌های سنی کودک تا بزرگسال می‌توانند در آن شرکت کنند. این بازی می‌تواند دو تا هشت نفر را بین 20 تا 180 دقیقه سرگرم کند. به همین دلیل این بازی یکی از اولین پیشنهادهای فروشندگان موقع خرید بردگیم است.

از یک نظریه اقتصادی تا یک بازی محبوب

در اوایل قرن بیستم جریان سرمایه‌داری یکی از قدرتمندترین جریان‌ها در آمریکا بود. در این زمان در جامعه آمریکا از بازی‌هایی که سرمایه‌دارها قهرمانان آن بودند، به‌شدت استقبال می‌شد. از طرف دیگر افرادی با این شیوه سرمایه‌داری که ثروت را در انحصار عده‌ای قرار می‌داد مخالف بودند. یکی از این افراد، اقتصاددانی به نام هنری جرج بود. او معتقد بود تفاوت بین فقرا و سرمایه‌داران به مقدار املاک آنها برمی‌گردد. چنین منابعی در انحصار ثروتمندان است و فقرا برای استفاده از آنها ناچارند پول پرداخت کنند. در نتیجه فقرا هر روز بی‌چیزتر و ثروتمندان پولدارتر می‌شوند.

تاریخچه مونوپولی به سال 1903 برمی‌گردد؛ زمانی که لیزی مگی (الیزابت مگی فیلیپس) که زنی مستقل و ضد انحصار بود، تصمیم گرفت تا یک بازی اختراع کند که در آن نظریه اقتصادی هنری جرج با نام مالیات واحد را توضیح دهد. یکسال بعد بازی او با نام بازی صاحبخانه (The Landlord’s Game) تکمیل شد. تا سال 1930 این بازی در سراسر آمریکا محبوب شد و حتی مردم چیزهای مختلفی به بازی اضافه کردند. برای مثال آنها اسم محله‌های نیویورک را بر روی بازی گذاشتند و بعدها در ساحل شرقی، نام بازی مونوپولی را بر آن گذاشتند.

در این زمان، این بازی محبوبیت خوبی پیدا کرده بود و در سال 1923 مگی نسخه دیگری از بازی را به ثبت رساند. در سال 1931 هم شخصی به نام دنیل لیمن خانه‌های مینیاتوری و کارت‌های شانس را به بازی اضافه کرد و نسخه جدیدی از آن را وارد بازار کرد که فایننس نام داشت. اما با توجه به محبوبیت مونوپولی این نسخه نتوانست در سبد خرید اسباب بازی مردم جای بگیرد و لیمن مجبور شد تمام حقوق مادی و معنوی بازی را به قیمت دویست دلار بفروشد.

رسیدن بازی به شرکت برادران پارکر

روزی در سال 1932، استر جونز و همسرش چارلز دارو به خانه دوست قدیمی‌شان چارلز تادس رفتند. تادس بازی مونوپولی را به دارو معرفی کرد و آنها چند دست بازی کردند. دارو از از بازی خوشش آمد و از دوستش خواست تا یک مجموعه مکتوب از قوانین بازی بنویسد. در آن شب تاریخچه مونوپولی وارد مرحله جدیدی شد، زیرا پس از آن، دارو بازی را با نام مونوپولی توزیع کرد.

در سال 1935 شرکت برادران پارکرز حق نسخه‌برداری بازی را از دارو خریداری کرد و درخواست کرد تا حقوق و مالکیت بازی به ‌عنوان مبدع اصلی قوانین مونوپولی برای او ثبت شود. از آنجایی که بازی مونوپولی به‌شدت شبیه همان بازی صاحبخانه بود، درخواست شرکت نباید پذیرفته می‌شد. جزئیات اینکه چطور شرکت برادران پارکرز حق مالکیت بازی مونوپولی را بدست آورد خیلی روشن نیست، اما در کمتر از یک ماه این حق برای شرکت برادران پارکرز ثبت شد.

این شرکت برای اطمینان از اینکه تمام حقوق بازی را در اختیار دارد، به سراغ مبدعان دیگر بازی رفت. ابتدا حق امتیاز بازی فایننس را خرید و سپس با قول اینکه نسخه اولیه بازی را دوباره عرضه کند، امتیاز بازی صاحبخانه را هم از لیزی مگی خرید و به این ترتیب مالک مونوپولی شد.

تفاوت بازی لیزی مگی و چالز دارو

در بازی صاحبخانه دو دسته قانون و دو روش برای بازی وجود داشت. در یک روش بازیکنان می‌توانستند بازی را به شیوه ضد انحصاری بازی کنند. در این روش سرمایه‌ای که در بازی تولید می‌شود بین بازیکنان تقسیم می‌شود. اما شیوه دوم برای بازی همان شیوه انحصاری است که در آن بازیکنان سعی می‌کنند دیگران را به ورطه ورشکستگی بکشانند و انحصار زمین‌ها و املاک بازی را بدست بیاورند. وقتی چالز بازی را با نامی جدید توزیع کرد، دیگر خبری از شیوه اول بازی نبود و تنها شیوه انحصاری بازی باقی مانده بود. تا مدت‌ها بعد کسی از واقعیت تاریخچه مونوپولی و ابداع آن توسط مگی بی‌خبر بود.

لیزی مگی زمانی که مالکیت بازی را به شرکت برادران پارکرز فروخت، فکر می‌کرد قرار است نسخه اصلی بازی او به فروش برسد. برای مدت کوتاهی هم شرکت نسخه اولیه (صاحبخانه) را عرضه کرد، اما خیلی زود آن نسخه از بازی از بین رفت و تنها نسخه دستکاری شده بازی با نام مونوپولی به فروش می‌رسید. البته مگی اعتراضات بسیاری کرد، اما به جایی نرسید. برادران پارکرز دیگر انحصار بازی را بدست آورده بودند. به این ترتیب بازی مونوپولی از یک جور اعتراض به سیستم اقتصادی کشور به یکی از محبوب‌ترین بازی‌های رومیزی و بهترین بازی‌های ۴ نفره در سراسر دنیا تبدیل شد.

شکل‌گیری بازی آنتی‌مونوپولی

تا قبل از دهه سی، بازی لیزی مگی در جمع‌های روشن‌فکر و بین دانشجویان بسیار پرطرفدار بود. لیزی در مقاله‌ای که در یک نشریه سیاسی چاپ کرده بود، نوشت: «این بازی را می‌توان حتی بازی زندگی نامید، زیرا هدف غایی در آن همان چیزی است که به نظر می‌رسد همه به دنبال آن هستند؛ یعنی انباشت سرمایه». اما شهرت اصلی مونوپولی بعد از آنکه شرکت برادران پارکرز مالکیت آن را بدست آورد، شکل گرفت. در واقع دیگر کسی از تاریخچه مونوپولی خبر نداشت و همه بازی جدید را می‌شناختند.

تا اینکه در سال 1973، در زمان بحران نفتی اوپک و ممنوعیت انحصار در آمریکا یک پروفسور اقتصاد به نام رالف آنسپاچ (Ralf Anspach) بازی جدید به نام آنتی‌مونوپولی یا ضد انحصار ایجاد کرد. آنسپاچ نسبت به بازی مونوپولی اعتراض داشت. او فکر می‌کرد این بازی افراد را به انحصارطلبی و خودخواهی تشویق می‌کند.

بازی ضد انحصار، تاریخ مونوپولی را روشن کرد

بازی آنسپاچ به‌خوبی فروش رفت و طرفدارهای نسبتا زیادی پیدا کرد. اما چندی بعد شرکت برادران پارکرز در دادگاه علیه آنسپاچ به دلیل نقض حقوق معنوی بازی شکایت کرد. آنسپاچ با کمی تحقیق متوجه تاریخچه مونوپولی و واقعیت‌های پنهان آن شد. او در دادگاه از این موضوع که شرکت برادران پارکرز، خود مالکیت یک بازی را در دست دارد که مبدعان آن افراد دیگری بودند، استفاده کرد. برای مثال، با خانواده کسانی که نام محله‌های نیویورک را بر قسمت‌های بازی گذاشته بودند صحبت کرد. ظاهرا شرکت برادران پارکرز و چارلز دارو حتی غلط‌های املایی آنها را هم تصحیح نکرده بودند.

آنسپانچ قصد داشت در دادگاه مونوپولی را به‌عنوان یک کلمه عمومی (ژنریک) مطرح کند که کسی حق ندارد مالکیت معنوی آن را داشته باشد، اما موفق نشد و دادگاه اول را باخت. او یک بار دیگر درخواست تجدید نظر داد و توانست با استدلالی تازه ثابت کند مردم بازی مونوپولی را فقط به خاطر نام آن می‌خرند تا شرکتی که آن را تولید کرده است. در نهایت این بار دادگاه به نفع او رای داد. مونوپولی به‌عنوان یک کلمه عمومی پذیرفته شد، ثابت شد دارو مبدع بازی نبوده است و شرکت برادران پارکرز هم خسارت آنسپانچ را پرداخت. اما دوران تجمل‌گرایی اواسط دهه 70 فرارسیده بود و باری آنتی مونوپولی محبوبیت خود را از دست داده بود و دیگر فروش خوبی نکرد.

انواع بازی مونوپولی

در سال 1991 شرکت هاسبرو  شرکت برادران پارکرز مالکیت مونوپولی را بدست آورد. این شرکت انواع جدیدی از بازی را وارد بازار کرد و سعی داشت نظر مردم را به آنها جلب کند. تاکنون ده‌ها نوع از این بازی به بازار آمده و بسیاری از مردم حداقل یکی از آنها را امتحان کرده‌اند. برای مثال نسخه جنگ ستارگان، پوکمن، بازی تاج و تخت، ارباب حلقه‌ها و حتی سریال فرندز از جمله نسخه‌های جدیدتر این بازی هستند.

با توجه به ساز و کارهایی که در این بازی وجود دارد، معمولا جذاب‌ترین حالت آن برای 3 تا 5 نفر است. البته می‌توانید این بازی را به صورت دونفره هم امتحان کنید، ولی گزینه ایده‌آلی نخواهد بود. برای شناختن جذاب‌ترین بازی‌های دونفره می‌توانید به مقاله بهترین بازی‌های دو نفره برای نوجوانان سر بزنید. 

نکات جالب درباره بازی مونوپولی

• دارو اولین نسخه مونوپولی خود را با وسایلی که در خانه داشت ساخت و به فروش رساند.
• دارو مهره‌های فلزی بازی را که به شکل‌هایی مانند کفش، کلاه، گربه، ماشین مسابقه و فانوس بودند، از دستبند خواهرزاده‌اش برداشت. به همین دلیل در نسخه کلاسیک بازی مهره‌ها از جنس فلز و به این اشکال هستند.
• در ابتدا شرکت برادران پارکرز حاضر نبود روی بازی دارو سرمایه‌گذاری کند. آنها گفته بودند که بازی 52 ایراد اساسی دارد. از جمله این ایرادهای پیچیدگی موضوع و طولانی بودن بازی بود.
• یکی از نقاط برتر این بازی که باعث همه‌گیری آن شده، خانوادگی بودن آن است. به این ترتیب که، تمام اعضای خانواده می‌توانند این بازی را در کنار هم بازی کنند.

با وجود تمام فراز و نشیبی که تاریخچه مونوپولی دارد، اما این بازی امروز یکی از محبوب‌ترین بازی‌های رومیزی و بهترین پیشنهاد خرید هدیه برای نوجوانان به شمار می‌رود. می‌توانید این بازی را در جمع‌های دوستانه و خانوادگی امتحان کنید و لذت ببرید.