ضریب هوشی کودکان و هر آنچه درباره آن باید بدانید
ضریب هوشی معیاری برای اندازه گیری هوش نسبی است که توسط یک آزمون استاندارد به دست می‌آید. اولین آزمایش ضریب هوش در سال 1905 توسط آلفرد بینه و تئوفیل سایمون طراحی شد و در آن هدف این بود که مشخص شود كدام دانش آموزان فرانسوی ضریب هوشی پایین‌تری دارد و به اصطلاح در یادگیری “كُند” هستند تا برای آنها روند آموزشی بهتری برنامه ریزی شود.
بینه هنگامی که متوجه شد کودکان با بزرگتر شدن به تدریج قادر به یادگیری مفاهیم دشوار و انجام کارهای دشوارتر هستند، ایده سن ذهنی را مطرح کرد. در این نظریه با افزایش سن کودکان ممکن است از نظر ذهنی و فکری سن افزایش پیدا نکند و همان‌طور که کودک 6 ساله نمی‌تواند کاری بیشتر از کودک 3 ساله انجام دهد، بنابراین سن ذهنی و فکری او همان سه سال است.
ضریب ذهنی در برابر ضریب هوشی
ایده “ضریب ذهنی” اولین بار توسط ویلهلم استرن، روانشناس آلمانی مطرح شد. او بر اساس نظریه بینه، سن ذهنی را بر اساس زمان تقسیم کرد تا “ضریب ذهنی” را بدست آورد. یک کودک 6 ساله که قادر به انجام کارهایی است که کودک 3 ساله می‌تواند انجام دهد، بنابراین دارای ضریب ذهنی 5/0 یا ½ است (3 تقسیم بر 6).
این لوئیس ترمن، روانشناس آمریکایی بود که برای تدوین تست هوش استنفورد-بینه (که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد) در آزمون بینه، کمی تغییر به وجود آورد. او ایده‌ی، ضربِ ضریب ذهنی در 100 را برای حذف حالت کسره مطرح کرد و در اینجا بود که ضریب هوشی (IQ) معنا گرفت.
با استفاده از تست‌های اندازه گیری میزان ضریب هوشی که توسط استرن و ترمن طراحی و معرفی شده است، می‌توان این شاخص را در افراد اندازه گیری کرد و به عدد مخصوص به آنها رسید. نحوه امتیاز دهی در این آزمون به شرح زیر است:
- سن ذهنی تقسیم بر سن تقویمی ضرب در 100 = ضریب هوشی
- ضریب هوشی کودک 6 ساله با ضریب ذهنی ½، 50 است.
- ضریب هوشی اکثر افراد بین 85 تا 115 است.
خوب است بدانید که گرچه هنوز هم از آزمون استنفورد-بینه برای پیدا کردن ضریب هوشی کودکان استفاده می‌شود، اما این تنها آزمون (یا حتی محبوب‌ترین) آزمون ضریب هوشی حال حاضر نمی‌باشد. آزمون‌های بسیار دیگری چه در ایران و چه در خارج از ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند، که خب البته نمی‌توان به تمام آنها برای رسیدن به رقم درست اعتماد کرد.
علاوه بر این، اگرچه تست‌های ضریب هوشی متداول می‌توانند برای دستیابی به رقم ضریب هوشی کودکان مفید باشند، اما ممکن است هنگام اندازه گیری هوش افراد با اختلالات یادگیری و همچنین اختلافات رشدی آنها، رقم به دست آمده کاملاً دقیق نباشند.
عدد ضریب هوشی در کودکان چگونه استفاده می‌شود؟
بر اساس یافته‌های مؤسسات معتبر، 85 درصد کودکان معلول ذهنی نمره ضریب هوشی بین 55 تا 70 دریافت می‌کنند. نمره 100 نمره‌ای است که برای افراد به طور معمول در نظر گرفته می‌شود.
ضریب هوشی بالا
ضریب هوشی بالا، بیش از 100، معمولاً نشان دهنده هوش بالا در کودکان است. ضریب هوشی 130 یا بالاتر معمولا نشان دهنده این است که کودک دارای هوش بالایی است و همچنین می‌توانند هوش هیجانی بالایی نیز داشته باشند. البته این نتایج را نمی‌توان خیلی درست و منطقی دانست و بیشتر شبیه به کلیشه است. نمره بالا معمولاً به این معناست که فرد پتانسیل‌های زیادی دارد، نه این که به طور خاص “باهوش” باشد.
ضریب هوشی پایین
کودکی که ضریب هوشی او کمتر از 100 باشد، معمولا به عنوان کودکی در نظر گرفته می‌شود که از نظر هوشی و ذهنی در حد متوسط قرار دارد. ضریب هوشی بسیار پایین، زیر 70، معمولاً می‌تواند والدین را کمی نگران کند. این ضریب هوشی ممکن است یک اختلال یادگیری اساسی را در کودک شما نشان دهند.
تست ضریب هوشی ممکن است اولین گام در تشخیص مسائل ذهنی و مربوط به یادگیری کودک شما باشد و همچنین، شما می‌توانید از آن به عنوان راهی برای پیدا کردن استعداد در کودکان استفاده کنید. در این مواقع و با بردن کودک خود نزد پزشک، ممکن است کارهای زیر را از شما درخواست شود:
- غربالگری مهارت‌های انطباقی
- آزمایش خون
- سونوگرافی مغز
- غربالگری کامل سلامت روان
غربالگری‌های قبل از زایمان، ممکن است به تشخیص ناتوانی‌های ذهنی احتمالی قبل از تولد نوزاد کمک کنند. این امر خصوصاً در مورد مادرانی که 35 سال یا بیشتر دارند، یا کسانی که در دوران بارداری از مواد مخدر یا الکل استفاده کردند، بیشتر مورد استفاده دارد. اگر در این زمان مورد مشکوکی در مورد فرزند شما شناسایی شود، پزشک متخصص اطفال می‌تواند آزمایشات تکمیلی را برای کودک شما درخواست کند.
چگونه می‌توان تست IQ گرفت؟
ضریب هوشی کودکان تنها یک قطعه از یک معمای بزرگ در مورد ذهن و هوش است. این آزمایشات هنوز برای بسیاری از خانواده‌ها غیرقابل دسترس است. همه مدارس از این تست استفاده نمی‌کنند. برخی از خانواده‌ها ممکن است به پزشک یا روانشناسی که می‌تواند آزمایش را انجام دهد، دسترسی نداشته باشند و در واقع این عدم دسترسی به انجام تست، می‌تواند برای خانواده‌ها مشکل ساز شود و به ویژه در سال‌های اولیه کودک که درمان بسیار حیاتی است، فرصت درمان را از دست بدهند.
در حال حاضر تست‌های ضریب هوشی بسیاری به صورت آنلاین در فضای وب وجود دارد، اما باید توجه کرد که نباید به این تست‌ها به عنوان نتیجه مطلوب نگاه کرد و برای به دست آوردن بهترین نتیجه حتما باید به پزشک مراجعه کرد و با او مشورت کرد. اگر به یکی از معلولیت‌های ذهنی در کودک خود مشکوک هستید، فرصت را از دست ندهید و برای آزمایش، خیلی سریع اقدام کنید.
جدول ضریب هوشی در کودکان
در بیشتر تست‌های ضریب هوشی این هفت توصیف از آزمون‌ها به دست می‌آید که در کودکان مختلف می‌تواند فرق کند.
| محدوده امتیاز | توصیف سنتی |
| 130 به بالا | خیلی برتر |
| 120 تا 129 | برتر |
| 110 تا 119 | متوسط رو به بالا |
| 90 تا 109 | متوسط |
| 80 تا 89 | متوسط رو به پایین |
| 70 تا 79 | مرز بین پایین و متوسط رو به پایین |
| 69 به پایین | بسیار کم |
در بیشتر مواقع، بیشتر روانشناسان برای کودکانی که دارای ضریب هوشی پایین و بسیار پایین هستند، کارهای مانند انجام بازی های فکری و آموزشی برای کودکان را پیشنهاد می‌دهند. این مدل بازی‌ها به طرز فوق العاده‌ای ذهن کودکان و مغز آنها را درگیر فکر و یادگیری می‌کنند و به همین دلیل آنها را بسیار بهتر از فعالیت‌هایی می‌دانند که اثرگذاری ندارند و تنها زمان و وقت کودکان را تلف می‌کنند.
چرا ضریب هوشی موضوعی بحث برانگیز است؟
از زمان اختراع تست‌های هوش، ضریب هوشی موضوعی بحث برانگیز بوده است. بعضی از افراد به اشتباه معتقدند که کودکان با توجه به نژاد، جنسیت، ژن و حتی قومیتی که دارند، ضریب هوشی پایین‌تری دارند و بنابراین از نظر سطح بندی پایین‌تر از دیگر کودکان قرار می‌گیرند. در واقع این نظریه برای افرادی است که به نژادپرستی و تفاوت قائل شدن میان افراد بسیار علاقه دارند.
در حالی که در برخی گزارش‌ها مشخص شده است که برخی ژن‌ها از نظر ضریب هوشی دارای رقم یکسانی هستند، اما با این حال نمی‌توان این موضوع را به همه کودکان بسط دارد و از آن به عنوان ابزاری برای تقسیم بندی افراد استفاده کرد. مطالعات، همچنین نتوانسته‌اند تفاوتی در میانگین نمرات ضریب هوشی بین دختران و پسران پیدا کنند؛ بنابراین بحث جنسیتی در مورد ضریب هوشی کودکان نیز صحبتی هجو است.
همچنین یادآوری این نکته ضروری است که مفهوم IQ توسط اروپای غربی و بر اساس استانداردهای فرهنگی آنها تعریف شده است. هنوز مشخص نیست که آیا ضریب هوشی می‌تواند میزان هوش را در کودکان و والدین آنها با ساختارهای اجتماعی، فرهنگ‌ها، عقاید و طرز تفکر کاملاً متفاوت اندازه گیری کند یا خیر.
اما با این وجود، واضح است که عوامل محیطی در ضریب هوشی کودکان نقش بسیاری دارند. عواملی که با ضریب هوشی بالا ارتباط مستقیم دارند عبارت‌اند از:
- تغذیه‌ی خوب
- آموزش منظم و با کیفیت خوب
- قوانین خاص در برخی کشورها برای تولید و کشت محصولات ارگانیک و کیفیت بالا
- قوانینی برای تعیین سطح ایمنی آب مانند تعیین میزان آلاینده‌های آب مانند سرب
- آموزش موسیقی در دوران کودکی
- وضعیت اقتصادی
- شیوع کمتر بیماریهای عفونی
اخیرا در مطالعه‌ای مشخص شده است که بیماریهای عفونی ممکن است تنها عامل تأثیرگذار روی ضریب هوشی کودکان باشد. محققان بر این باورند که بدن کودک مبتلا به بیماریهای عفونی بیشتر از اینکه انرژی را برای تقویت و رشد مغز بگذارد، صرف مقابله با عفونت می‌کند و این می‌تواند ضریب هوشی او را پایین بیاورد.
حتی در مطالعه‌ای مشخص شده است که توانایی‌های شناختی و عملکرد کودک مبتلا به مالاریا (یک بیماری عفونی که توسط پشه‌ها منتشر می‌شود) در مدرسه، در مقایسه با کودکان سالم بسیار پایین‌تر می‌آید.
در مطالعه‌ای نیز که در آمریکا انجام شده است، ارتباط زیادی بین شیوع بیشتر بیماریهای عفونی و ضریب هوشی پایین در شهرهای مختلف نشان داده شده است.
آزمون‌های ضریب هوشی تنها راه اندازه گیری هوش کودکان نیستند
به طور معمول از آزمون‌های ضریب هوشی برای مشخص شدن توانایی ذهن و هوش در کودکان استفاده می‌شود و ابزاری مفید است. اما با این حال، باید و نبایدهای بسیاری در مورد این آزمون وجود دارد. ضریب هوشی کودکان بسته به کشور می‌تواند متفاوت باشد و برخی افراد برای توجیه انگیزه‌های نژادپرستانه این اطلاعات را در آزمون‌ها دست‌کاری می‌کنند. بنابراین اگر از تست‌های وب‌سایت‌های خارجی استفاده می‌کنید، حتما باید مراقبت این موارد باشید.
نشان داده شده است که عوامل محیطی، مانند آموزش و تغذیه مناسب و همچنین بروز بیماریهای عفونی، می‌توانند سهم زیادی در تعیین ضریب هوشی کودکان در کشورهای مختلف داشته باشند.
نمره ضریب هوشی احتمالاً تمام موارد مربوط به ذهن و هوش کودک شما را بیان نمی‌کند. گرچه که این رقم بینش خوبی از هوش و ذهن کودک به ما می‌دهد، اما ممکن است در اندازه گیری میزان عملکرد فعالیت‌های عقلی، مانند خلاقیت، کنجکاوی و هوش اجتماعی، خیلی قابل اعتماد نباشد.
بنابراین، اگر کودک شما در آزمون ضریب هوشی نمره پایینی به دست آورد، نگران نباشید؛ ضریب هوشی در اکثریت قریب به اتفاق کودکان عامل تعیین کننده نیست و عوامل بسیار دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند به شما درباره هوش کودکتان بگویند.
